"ارتقاءآگاهی درباره بارداری "

اما مراقبت‌های بارداری محدود به دوران بارداری نیست، بلکه پیش از اقدام به بارداری ضروری است ارزیابی‌ها و غربالگری‌های لازم انجام شود تا خطر بروز مشکلات سلامت برای مادر و ناهنجاری‌ها و اختلالات در جنین به حداقل برسد.

مراقبت های پیش از بارداری چیست و چرا اهمیت دارد؟

مراقبت های پیش ازبارداری می تواند به افزایش آگاهی زنان برای محافظت از نوزاد خود و کسب اطمینان از بارداری سالم کمک کند. معاینه پیش از بارداری می‌تواند به زنان کمک کند تا پیش از باردار شدن، به سمت یک بارداری سالم بروند.با اجرای برنامه مراقبت های منظم  قبل وحین  بارداری می توان خطرات احتمالی را کاهش داد .این برنامه ها شامل : تهیه ی برنامه‌ برای زندگی باروری:یعنی انتخاب آگاهانه ، مسئولانه و آزادانه  درمورد تعداد فرزند براساس  وضعیت سلامت جسمی - روحی  هر دو همسر که شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد درآن تا حدی تاثیر گذار است .

سن مناسب برای اقدام به بارداری در خانم‌ها، بین ۲۰ تا ۳۵ سالگی است. در سنین پایین‌تر خطراتی مانند پارگی زودرس کیسه آب و زایمان زودرس وجود دارد و پس از ۳۵ سالگی نیز هم احتمال بروز بیماری‌ها در خانم افزایش می‌یابد و هم احتمال بروز ناهنجاری‌های کروموزومی در جنین بیشتر می‌شود.  هرچند با روشهای جدید باروری(IVF) میتوان برمشکلات ناباروری ، سن بالا ،ناهنجاریهای کروموزومی و.. تا حد زیادی غلبه نمود.

تغذیه مناسب و کنترل وزن در دوران بارداری:

داشتن رژیم غذایی سالم و کافی و وزن متناسب شاخصی برای ارزیابی وزن، BMI یا شاخص توده بدنی است که به راحتی با محاسبه نسبت وزن به قد به توان دو، اندازه‌گیری می‌شود. اگر شاخص توده بدنی خانم در محدوده ۲۰ تا ۲۵ باشد، نرمال محسوب می‌شود. اما اگر پایین‌تر یا بالاتر از این محدوده باشد، باعث افزایش بروز برخی خطرات در دوران بارداری می‌شود. همچنین خانم باید پیش از اقدام به بارداری از نظر رژیم غذایی بررسی شود تا اطمینان حاصل شود که تغذیه او از کفایت و تنوع لازم برخوردار است و اگر دچار بی‌نظمی یا کمبود تغذیه‌ای بود، حتما به متخصص تغذیه ارجاع داده شود تا پس از اصلاح رژیم‌ غذایی، برای بارداری اقدام کند.
مواد غذایی مضر در دوران بارداری :

در دوران بارداری ، تمامی بدن دچار تغییر می شود. سیستم ایمنی و قدرت دفاعی، ضعیف می شود. از این رو عفونت در این زمان اغلب پیچیده تر از زمان های دیگر روی می دهد و می تواند سلامت مادر و فرزند متولد نشده را به خطر اندازد. از این رو، آماده سازی و بسته بندی و نگهداری مواد غذایی با احتیاط زیاد و با رعایت بهداشت باید انجام پذیرد. از جمله مواد غذایی مضر عبارتند از : محصولات لبنی خام ،ماهی و غذاهای دریایی خام و نیمه خام ،مصرف ماهی دودی شده و در ترشی خوابانده شده ، سوسیس و تخم مرغی که خام و یا نپخته است .

کنترل دیابت و فشار خون بالا و سایر شرایط پزشکی :

توجه به سوابق بیماری‌های مادر به‌عنوان یکی دیگر از ارکان مراقبت‌های قبل از اقدام به بارداری است .البته منظور این نیست که برای باردار شدن حتما به سلامت کامل طبی نیاز است، بلکه منظور این است که ماما باید از وضعیت  سلامت مادرآگاه باشد تا بتواند مشکلات و خطرات احتمالی در بارداری را مدیریت کند. اگر خانم سوابق بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون یا صرع را دارد،ماما حتما باید از آن مطلع باشد بتواند مادر را به موقع به فرد متخصص ارجاع داده و مراقبت مربوط به بیماری زمینه ای مادر را انجام و خطرات احتمالی را کنترل کند. برای مثال، متابولیسم گلوکز در دوران بارداری دچار اختلال می‌شود و از این رو لازم است مبتلایان به دیابت در دوران بارداری مراقبت‌های دارویی و تغذیه‌ای  و حتی تحرک و ورزش های ویژه‌ای دریافت کنند. و درصورت لزوم مادر به سطح بالاتر ارجاع شود.

ممکن است تعداد و فواصل مراقبت  از مادر با توجه به بیماری  و وضعیت سلامت تغییر نماید.برای این کار لازم است که شرح حال دقیقی از مادر گرفته شود و در این شرح حال نکاتی مانند وضعیت سیکل‌های قاعدگی، سابقۀ بارداری‌ قبلی، سابقۀ سقط جنین و سابقۀ بارداری خارج رحمی بررسی شود. در صورت وجود هر یک از این عوامل، ماما باید اقدامات و مراقبت‌های ویژه را در نظر بگیرد. 

پرهیز از سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و استفاده از مواد مخدر:

زوج‌هایی که قصد بارداری دارند، هم خانم و هم آقا باید از مصرف نوشیدنی‌های الکی و دخانیات بپرهیزند، زیرا مصرف این مواد باعث کاهش کیفیت تخمک و اسپرم می‌شود و هم شانس بارداری را کاهش می‌دهد هم باعث افزایش احتمال بروز ناهنجاری‌های جنینی می‌شود.

استعمال دخانیات در دوران بارداری نیز با مخاطراتی همچون کاهش خون‌رسانی به جفت و احتمال زایمان زودرس و. باعث افزایش خطر مرگ ناگهانی در نوزادان می شود. مصرف الکل همچنین می تواند سبب بروز مشکلاتی از قبیل : چهره غیر طبیعی، سر کوچک، هماهنگی ضعیف بدن، حافظه ضعیف، ناتوانی ذهنی،مشکلات قلبی،کلیه و استخوانی شود.  کلیه اختلالات نام برده ، حتی با مصرف پایین الکل نیز اتفاق می افتد.

سابقه سلامت خانوادگی:درصورت وجود ناهنجاری مادرزادی و ژنتیک  درخانواده هریک از همسران میبایست قبل از اقدام به بارداری مشخص شود ونسبت به انجام به موقع غربالگر ی ژنتیک  از تولد نوزادان  با ناهنجاری  پیشگیری شود.

تحرک و ورزش در طی دوران بارداری

کسی که سالم است باید در دوران بارداری تحرک داشته باشد. این امر سلامتی مادر و کودک را تضمین می کند. بهتر است هر روز حدود 30 دقیقه پیاده روی، شنا و یا ورزش ایروبیک سبک انجام شود. از انجام ورزش هایی با خطر پرتاب شدن زیاد برای مثال اسب سواری، ورزش های سنگین که با ضربه همراه می باشند، ورزش هایی با تماس مستقیم با حریف برای مثال ورزش بسکتبال و موارد مشابه همچنین غواصی که خطر آسیب به دلیل فشار زیاد و یا رهایی سریع از فشار وجود دارد جدا خودداری شود.

داروها:برخی داروها برای افراد باردار و جنین شان خطرناک می باشند. در صورتی که باید دارویی را به طور منظم استفاده کنند به پزشک معالج در رابطه با بارداری شان اطلاع دهند. باید اطمینان حاصل شود که دارو هایی که مادر باردار استفاده می کنند بی خطر هستند. آن ها نباید از دارو های خاصی از جمله برخی از دارو های آکنه، مکمل های غذایی و گیاهی استفاده کنند. زیرا این امر می تواند به جنین آسیب برساند.

خانم‌هایی که قصد بارداری دارند حتما باید در مراجعه اول فهرستی از داروهای مصرفی‌شان، حتی آنها که به نظر خودشان بی‌اهمیت است، ارائه کنند. زیرا مصرف برخی از داروها در دوران بارداری با خطر بروز ناهنجاری در جنین همراه است وطبق نظر پزشک  ، مصرف آن دارو قطع یا با داروی کم‌خطری جایگزین شودیا درصورت بی خطر بودن دارو مصرف آن ادامه یابد .

سلامت روان : با شروع بارداری تغییراتی درخلق وخوی مادر رخ میدهد که درماههای مختلف بارداری میزان آن متفاوت است همچنین شرایط قبلی سلامت روان مادر و همسر ،مسایل اجتماعی و اقتصادی ،آگاهی هر دو همسر از قبول مسئولیت والد شدن ،تصورات از تغییرات بدن،سلامت جنین ،پذیرش تغییرات جسمی مادر ،خشونت های خانگی،اظطراب و ترس ها و... برسلامت روان مادر بسیا رموثر است . بهترین راهکار تشکیل پرونده پیش از بارداری و مشاوره میباشد .

اجتناب از قرار گرفتن در معرض مواد مضر مانند سرب و تشعشعات می‌تواند به کاهش خطر مشکلات در طول دوران بارداری و ارتقای سلامت و رشد جنین کمک کند.
بنابراین از چند ماه پیش از اقدام به بارداری زوج‌ها باید تلاش کنند با اصلاح سبک زندگی، شامل داشتن تغذیه مناسب و تحرک کافی و پرهیز از مصرف الکل و دخانیات سطح سلامت خود را ارتقاء دهند و حتما پیش از اقدام به بارداری، ارزیابی‌های لازم را انجام دهند.

بارداری زمینه ای گسترده و مهم از زندگی زیستی و اجتماعی است و کسب آگاهی درباره آن نه تنها حق همه افراد ،بلکه وظیفه همه ماست .با کسب اطلاعات معتبر  این حق مهم را ادا کنیم .

شیدا سجادی مسئول مامایی و بهداشت خانواده،سازمان بهداشت ودرمان صنعت نفت