۸۵ درصد افراد کم توان ذهنی می توانند با حمایت های آموزشی، شغلی و مالی زندگی نسبتا مستقلی داشته باشند

کم توانی ذهنی ریشه در ژنتیک دارد و نوزادانی که به این عارضه دچار می شوند نیازمند نگاه و توجه خاصی هستند. موضوعی که مینا اسماعیلی، روانشناس شاغل دربهداشت و درمان صنعت نفت در گفت و گو با خبرنگار «مشعل» به آن پرداخته است.
بر اساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی و منابع معتبر مانند مرکز کنترل بیماری ها، تقریباً یک تا سه درصد جمعیت جهان، دچار نوعی کم توانی ذهنی هستند که این عدد بسته به کشور، وضعیت بهداشتی، تشخیص پزشکی و موارد دیگر، کمی متفاوت است. به همین بهانه و باهدف توجه بیشتر به افراد کم توان ذهنی و افزایش آگاهی عمومی درباره آنان، از سوی سازمان بهداشت جهانی 21 جولای (30 تیر ماه) به عنوان «روز کم توانی ذهنی» نامگذاری شده است.
برابر آمارهای موجود، همین درصد و تعداد افراد با ناتوانی ذهنی، در کشور ما نیز وجود دارد که با توجه به جمعیت کل کشور، تعداد بالایی است. موضوعی که مینا اسماعیلی، متخصص روانشناسی بیمارستان فوق تخصصی نفت تهران در توضیح آن گفت: کم توان ذهنی، به فردی اطلاق می شود که فعالیت های ذهنی او در حد قابل ملاحظه ای کاهش یافته، دارای ضریب هوشی کمتر از ۷۵ است، در قدرت تطبیق او با محیط زندگی اختلال چشمگیری وجود دارد و در یادگیری و توانایی انجام مسئولیت های شخصی و اجتماعی نیز با اشکال مواجه است. این بیماری، طیف گسترده ای از بیماری هایی با شدت علائم متفاوت را در دل خود جای داده است.
  علل و عوامل مؤثر بر شیوع و بروز اختلالات  
اسماعیلی، درباره عوامل مؤثر بر شیوع کم توانی ذهنی تصریح کرد: عفونت ها یا مشکلات مادر در دوران بارداری مانند سرخجه، سیفلیس، سوءتغذیه شدید، همچنین  ناهنجاری های کروموزومی مانند سندرم داون، اختلالات ژنتیکی و ناهنجاری های مغزی مادر، از عواملی هستند که پیش از تولد نوزاد، منجر به شیوع ناتوانی ذهنی می شود. حین زایمان هم عواملی همچون زایمان زودرس، وزن بسیار کم نوزاد هنگام تولد، زایمان طولانی یا سخت، خونریزی داخل جمجمه، بخصوص در نوزادان نارس و یرقان شدید و پس از تولد هم عفونت های سیستم عصبی مرکزی مانند مننژیت، ضربه شدید به سر نوزاد، مسمومیت ها، تشنج های طولانی مدت و کنترل نشده، سوءتغذیه شدید و مزمن، همچنین محرومیت های شدید محیطی و عاطفی و کمبود مراقبت های پزشکی مناسب در دوران نوزادی از عوامل مؤثر بر شیوع و بروز کم توانی ذهنی به شمار می آید.
وی توصیه کرد: با انجام مشاوره ژنتیک، غربالگری، واکسیناسیون کامل مادر و کنترل بیماری های او، ترک سیگار، استفاده از تغذیه مناسب، مراقبت های زایمانی مناسب و مراقبت های استاندارد از نوزاد پیش از بارداری، حین و پس از زایمان و دوران نوزادی می توان از ایجاد اختلال ها پیشگیری کرد.
معیارهای اصلی تشخیص کم توانی ذهنی
این متخصص روانشناسی افزود: برای اینکه بگوییم یک فرد ناتوانی ذهنی دارد، سه ملاک را در نظر می گیریم: نقصان در کارکردهای عقلانی، نخستین ملاک محسوب می شود. به این معنا که در عملکردهای ذهنی مانند استدلال، برنامه ریزی، تفکر انتزاعی، قضاوت و یادگیری های تحصیلی و تجربی دچار نقص جدی است. دومین معیار اصلی تشخیص، داشتن نقصان در رفتارهای انطباقی (سازشی) است، یعنی در مقایسه با همسالان، دارای مشکلاتی در مهارت های عملی، اجتماعی و مفهومی موردنیاز برای عملکرد روزمره است و سومین معیار هم پدیدار شدن اختلالات ناتوانی ذهنی مانند اختلالات عصب رشدی در طول دوره رشد و تا قبل از سن ۱۸سالگی است. بنابراین، فردی را نداریم که بگوییم بعد از ۱۸ سالگی دچار ناتوانی ذهنی شده، مگر اینکه پیگیری نشده یا دیر تشخیص داده شده باشد. اسماعیلی، درباره ابزارهای ارزیابی و تشخیص کم توانی ذهنی خاطرنشان کرد: تشخیص فقط بر اساس آزمون هوش نیست و نیازمند ارزیابی چندجانبه و چندرشته ای است؛ اما به طورکلی بهره گیری از تست های هوش استاندارد همانند وکسلر و استنفورد، ارزیابی رفتارهای انطباقی با بررسی پرسشنامه های استاندارد تکمیل شده از سوی والدین، مراقبان یا معلمان، بررسی تاریخچه رشد، معاینات پزشکی و عصبی، ارزیابی سلامت روان و ارزیابی گفتار و زبان، کاردرمانی و فیزیوتراپی و وضعیت جسمی و بهره هوشی یا نمره آی کی یو فرد (75-) از ابزارهای تشخیص کم توانی ذهنی به شمار می رود.
وی یادآور شد: کم توانی ذهنی، شدت و ضعف دارد که در برخی خفیف بوده و با حمایت های آموزشی، شغلی و مالی می توانند زندگی نسبتاً مستقلی داشته باشند و ازدواج کنند. برابر آمارها، ۸۵ درصد افراد دارای ناتوانی ذهنی، از این نوع هستند.
شکوفایی کم توان ذهنی با حمایت خانواده
اسماعیلی با بیان اینکه آمادگی نداشتن والدین برای پذیرفتن این نوزادان، وجه مشترک تمام مراجعه کنندگان است، گفت: این عدم آمادگی، از انجام ندادن غربالگری و بررسی های ژنتیکی در دوران بارداری ناشی شده که متأسفانه باعث می شود این نوزادان دوران طلایی رشد، یعنی یک تا سه سالگی را از دست داده، آموزش های لازم را فرانگیرند و با شرایط شدیدتری روبه رو شوند. نکته بعد، مشکلات مالی و روانی است که به دنبال آن اختلافات خانوادگی، مادران- پدران افسرده و مضطرب و جدایی را به همراه دارد.
وی توصیه کرد: ناتوانی ذهنی، درمان قطعی ندارد؛ اما برای مشکلات همراه با این بیماری می توان درمان ارائه کرد. به این صورت که با توجه، حمایت، پرهیز از اصطلاحات تحقیرآمیز درباره آنان، استفاده از زبان احترام و تمرکز بر توانایی و به طورکلی بالا بردن کیفیت زندگی، طعم شیرین کار کردن، مدیریت مالی و داشتن زندگی مستقل را به آنان هدیه کرد.
به گفته این متخصص روانشناسی، والدین این افراد اگر زودرنج هستند و مشکلات سلامت روان مانند استرس یا وسواس های فکری دارند، در وهله نخست حتما به یک متخصص مراجعه کنند تا بتوانند با بالا بردن ایمنی روانی خود، پذیرش مشکلات دیگر را در خود بالا ببرند. سپس اطلاعات درباره نوع بیماری فرزند و شاخصه های آن را تکمیل کنند. در این صورت است که می توانند در پاسخ به چرایی رفتار فرزندشان، توضیحات لازم را به دیگران ارائه دهد. در واقع، والدینی که حال خوبی دارند، براحتی هیجانات را کنترل می کنند و به دیگران هم آموزش می دهند.
حمایت های صنعت نفت
این متخصص روانشناسی درباره عملکرد صنعت نفت در مسیر رشد افراد کم توان ذهنی توضیح داد: واحد روانشناسی به صورت جدی و در همه ابعاد یاری رسان این افراد است و در صورتی که متخصصان احساس کنند این فرزند به گفتاردرمانی، کاردرمانی، مددکاری، فیزیوتراپی و... نیاز دارد، حتما او را به واحد مربوط ارجاع می دهند. به عبارت دیگر افراد کم توان ذهنی و خانواده آنان به صورت تیمی، تحت پوشش و حمایت قرار دارند و تمامی خدمات را به صورت رایگان دریافت می کنند.
وی یادآور شد: تمرکز ما همواره بر شناسایی استعدادهای این افراد است و بیشترین آموزشی که توصیه می کنیم، آموزش های فنی و حرفه ای است تا به مرور، به اشتغالزایی، کسب درآمد و استقلال این افراد منجر شود.