شناسایی و راه های مقابله با خطرات گاز سولفید هیدروژن H2S

مقدمه:

با توجه به اهمیت گاز  H2S و خطرناک بودن آن و با توجه به اینکه یکی از مراکز مهم تزریق گاز ترش جهان به نام "مرکز تزریق گاز آغاجاری" در محدوده حوزه کاری بهداشت و درمان صنعت نفت آغاجاری می باشد شناسایی و نحوه مقابله با آن برای کارکنان این مرکز ضروری می نماید به همین خاطر مطلب علمی ذیل را که دکتر سید محمود فاطمی رئیس مرکز سلامت خانواده جمع آوری نموده است تقدیم خوانندگان محترم می گردد:

 
گاز H2S چیست؟
گازی بی رنگ و شدیداً سمی است که به آسانی در آب حل شده و دارای قابلیت اشتعال و انفجار است.
این گاز بسیار خطرناک و کشنده است که در غلظتهای پایین بوی تخم مرغ گندیده می دهد و در غلظتهای بالا بوی شیرین
دارد.

این گاز قابل انفجار بوده و چنانچه در غلظتهای بین 4% تا44%در هوا ودر معرض شعله باز و یا منبع تولید جرقه قرار گیرد باعث ایجاد آتش سوزی و انفجار می شود.

شعله آن آبی رنگ است و با افزایش دما و حرارت ، شدت اشتعال آن بیشتر می گردد.

به هنگام نشت چون سنگین تر از هواست بدون اینکه به سمت بالا حرکت کند تا مسافت زیادی پخش شده و در صورت مشتعل شدن خسارات جانی و مالی فراوانی بر جای می گذارد.
.
نامهای دیگرگاز
1-دی هیدروژن سولفاید

2-سولفور هیدروژن سولفورات

3-هیدروسولفوریک

4-گاز ترش 5-هپاتیک اسید

 نام شیمیایی آن سولفید هیدروژن است.

 
منابع تولید گاز سولفید هیدروژن
 فرایند عملیات حفاری،احداث تونل،معادن زغال سنگ ،مرداب ها
 عملیات حفاری در لایه های مختلف زمین جهت کشف نفت و گاز
 تغییرات مواد آلی توسط باکتریهای موجود در فاضلاب ومجاری آب
 بعنوان ماده جانبی در برخی از فعالیت های صنعتی
 همراه گازهای فعالیت آتش فشانی

اثرات گاز بر سلامتی انسان:
تماس حاد:
در مسمومیت حاد ، مقدار ماده شیمیایی وارد شده به بدن زیاد بوده و علائم آن در عرض چند دقیقه تا 4 ساعت ایجاد می شود و در صورت عدم اقدام جهت درمان در عرض چند ساعت تا چند روز به مرگ منتهی خواهد شد.

میزان خطرات ناشی ازمسمومیت حاد سولفید هیدروژن به غلظت این گاز بستگی دارد.زمانی که فرد گاز سولفید هیدروژن را در غلظتهای پایین استنشاق می کند،از طریق ریه وارد جریان خون وی می گردد. مکانیسم تدافعی بدن برای حفاظت،شروع به تجزیه و اکسید کردن گاز سولفید هیدروژن کرده و آن را به ترکیب بی ضرری تبدیل می کند.اما درصورتی که فرد غلظت زیادی از این گاز را استنشاق کند و به مدت طولانی در این محیط قرار گیرد، سولفید هیدروژن مانند سیانید به سیتو کروم اکسیداز موجود در میتوکندری ها وصل شده و مانع فعالیت آن می شود و از این طریق از متابولیسم سلولی اکسیژن جلوگیری می کند در نتیجه مرکز اصلی تنفس در مغز فلج شده و تنفس متوقف می گردد(فرد دچار خفگی می شود)درست مثل این است که کسی گلوی وی را با دست گرفته و فشار داده باشد.

یک کارگر ممکن است در عرض چند دقیقه در اثر غلظت زیاد گاز بیهوش شود و شانس نجاتش کم باشد.علاوه بر اثرات خفقان آور،باعث افزایش تعداد تنفسی و در نهایت دپرسیون تنفسی امی شود،افرادی که پس از تماس اولیه زنده می مانند ممکن است به ادم ریوی تاخیری که ناشی از اثرات تحریکی مستقیم سولفید هیدروژن بر ریه ها است، دچار شوند.مسمومیت حاد با گاز سولفید هیدروژن ممکن است بدون هیچ گونه هشداری اتفاق بیفتد زیرا حس بویایی در اثر این گاز سریعاً از کار میافتد و ظرف مدت چند ثانیه باعث مرگ می گردد. 
هر چنددرمسمومیت حادتر،مرگ آوری بیشتر است،اما در صورتی که عملیات نجات به موقع و سریع انجام شود احتمال زنده ماندن فرد وجود دارد.

تماس مزمن:
مقدار کم و جزیی در دفعات متعدد و در زمان طولانی وارد بدن شده وعلائم ممکن است پس از سالها بروز یابند.گاز سولفید هیدروژن اثرات مزمن وتحت حاد گسترده ای دارد.در غلظتهای خیلی پایین ،این گاز باعث سردرد،خواب آلودگی ،بی حالی ،حالت تهوع،استفراغ ،تحریک چشم ها وسیستم تنفسی می گردد. چشم ها دراثر تماس با این گاز قرمز ،ملتهب و دردناک گردیده و به نور حساس می شوند.اثرات مزمن این گاز بر روی سیستم تنفسی شامل:سرفه،درد در بینی وگلو و درد هنگام تنفس می باشد.
در صورتیکه تماس با این گاز ادامه پیدا کند،کارگرممکن است دچار مسمومیت مزمن گردد.در این حالت علاوه بر تحریک چشمها و ریه ها،ممکن است کاهش ضربان قلب،خستگی ،بیخوابی ،مشکلات گوارشی و عرق سرد هم در اثرمواجهه با گاز بوجود آید.
 
شواهد بالینی: 
با توجه به آثار فوری که دارد ممکن است باعث سنکوب شدن یک یا چند کارگر شود.به همین خاطر در صنایع به آن گاز از  پای در آورنده می گویند.
 
اثرات سرطان زایی گاز:
آژانس حفاظت محیط زیست،دفتر بین المللی تحقیقات سرطان و سرویس خدمات بهداشتی و انسانی نیز مطالعاتی بر روی سرطان زایی گاز سولفید هیدروژن انجام داده اند.در این مطالعات یافته هایی مبنی بر اثرات سرطان زایی گاز سولفید هیدروژن شناخته نشده است.
شناسایی ،اندازه گیری وارزیابی گاز سولفید هیدروژن:
   جهت شناسایی گاز سولفید هیدروژن از روش دیگری نیزاستفاده می شود.سولفید هیدروژن  در بدن انسان تبدیل به سولفات وتیو سولفات شده و از طریق ادرار دفع می گردد.بنابراین با استفاده از وسایل خاص آزمایشگاهی و اندازه گیری تیو سولفات در ادرار شخص در معرض تماس،تا 12ساعت پس از مواجهه می توان وجود گاز را دربدن فرد شناسایی کرد.
2-روش فردی

احساس بویایی :گاز H2S در غلظت های پایین بویی شبیه تخم مرغ گندیده دارد.با افزایش گاز بوی آن تغییر کرده و بوی شیرین می دهد.هنگام افزایش غلظت ،گاز H2S سبب فلج شدن دستگاه تنفسی گردیده وشخص حس بویایی خود را از دست می دهد.بنابراین این روش برای تشخیص گاز قابل اطمینان نبوده و باید از آن پرهیز شود.
 
تحریک مجاری تنفسی :در بین تمام گازها تحریکی وسمی ،گاز هیدروژن سولفوره تنها گازی است که مجاری تنفسی را به شدت تحریک و ملتهب می کند،بنابراین با استشمام این گاز توسط فرد به سرعت می توان به وجود گاز در محیط پی برد.این روش به دلیل صدمات دستگاه تنفسی نبایدبه عنوان یک روش اصلی در تشخیصگاز استفاده گردد.

 
اقدامات کنترلی کاربردی:
1-کنترل های مدیریتی :آموزش پرسنل ،کوتاه کردن مدت شیفت کاری اشخاص در معرض تماس گاز H2S
وانجام معاینات شغلی قبل از استخدام و انجام معاینات دوره ای با توجه ویژه به دستگاه تنفسی ،قلب و عروق
وچشم ها .
2-کنترل های مهندسی :استفاده از تهویه مناسب و کاهش میزان آلاینده ،اصلاح فرآیند کاری
3-استفاده از تجهیزات کشف و اعلام گاز هیدروژن سولفوره
4-استفاده از تجهیزات فردی :در شرایطی که کنترل های فنی مهندسی و  مدیریتی نتوانند سطح تماس با سولفید هیدروژن را به اندازه کافی کاهش دهند،استفاده از وسایل حفاظت فردی در محل کار ضروری
می باشد.
تجهیزات حفاظت فردی مورد نیاز برای سولفید هیدروژن عبارتند از:
استفاده از وسایل حفاظت تنفسی به صورت ماسک کامل صورتFULL FACE MASK با کانیستر اختصاصی جذب هیدروژن سولفوره.

استفاده از رسپیراتورهای هوای تنفسی که توسطMSHA/NIOSH توصیه می گردد.

وسایل حفاظتی چشم ها حفاظت چشمها در محیط های آغشته به گاز هیدروژن سولفوره با استفاده از گاگل ایمنی((SAFETY GOGGLE  و حفاظهای صورت می گیرد

وسایل حفاظتی پوست:دستکش هایی از جنس لاستیک یا نئوپرن برای حفاظت دستها در مواجهه با حالت گازی یا مایع هیدروژن سولفوره 
 
عملیات کمک های اولیه برای افراد مسموم شده با گاز هیدروژن سولفوره:
-پیش از کمک به فرد مصدوم،فرد امدادرسان باید خود از تجهیزات تنفسی استفاده کند تا مسموم نشود.
-مصدوم را به سرعت به هوای تمییز انتقال دهید.
-اگر مصدوم تنفس نمی کند،راه تنفسی را بازکرده و فوراً وسیلهتنفس مصنوعی را بکارببرید.
-اگر مصدوم نبضی ندارد،ماساژقلبی را فوراً شروع کنید.
-مصدوم را گرم نگه دارید.
-وقتی مصدوم را به هوای تمیز انتقال دادید وتنفس دادید وتنفس طبیعی شروع شد،مصدوم را تحت نظر داشته باشید.تا کمک های پزشکی برسد
-در صورتی که مصدوم دارای ناراحتی های چشمی باشد،با محلول اسیدبوریک آن را شستشو داده ودر حالت.
کمپرس سرد به مدت 15 دقیقه استفاده کنید
-در صورتی که مسموم از  خشکی گلو وسرفه های دردناک شکایت کند شستشوی گلو با محلول 10درصد
نیترات نقره موثر خواهد بود.
 
اقدامات اورژانس:
-باز کردن راه های تنفسی برای مسموم ضروری است.
-مکش (ساکشن)ترشحات مستفرغه مرتباً انجام شود.
-برای تزریق،یک راه داخل وریدی برقرار کنید.
-کنترل مداوم نوار قلبی انجام شود.
-در صورت ایست قلبی تنفسی،اقدامات احیاءقلبی ریوی را سریعاً آغاز نمایید.
-در صورت مسمومیت شدید،می توان با استفاده از نیتریت سدیم تولید متهمو گلوبین نمود و این ماده درترکیب با سولفید با سیتوکروماکسیداز رقابت می کند
-در صورت وجود اسیدوز متابولیک با بی کربنات سدیم آن را اصلاح کنید.
-در صورت لزوم می توان نصف دوز(مقدار) اولیه را یک ساعت بعد تکرار نمود ولی بایستی درصد متهموگلوبین.
را کمتر از 30درصد نگه داشت
-در مسمومیت باسولفید هیدروژن از تیوسولفات نباید استفاده کرد.
-در بیمارانی که به اقدامات بالا پاسخ نمی دهند،بایستی استفاده از اکسیژن پر فشار را مد نظر داشت.
-در صورت هیپوتانسیون(کاهش فشارخون وتشنج واختلالات قلبی)درمان های اختصاصی مربوطه انجام شود.
-در مسمومیت با سولفید هیدروژن،اگر مسموم در طی 4 ساعت اول از بیهوشی خارج شده وبیدار شود،نشانه خوبی خواهد بود.

-درمسمومیت خفیف،بیمار بایستی به مدت 6-4 ساعت تحت نظر باشد.