سواد سلامت ضرورتی انکار ناپذیر

موضوع پیش رو، مبحثی است با عنوان «سواد سلامت» در گفت وگو با دکتر کورش هاشمی اصل، رئیس سلامت خانواده سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت که شرح آن را می خوانید.برای ارتقای سطح سلامت جامعه، اقدام به آموزش همگانی در ارتباط با مسائل بهداشتی درمانی اولیه و شایع می باید در اولویت های نظام های سلامت پیش رو قرار گیرد. از سویی آسان سازی اطلاعات مورد نیاز و در دسترس قرار دادن مطالب علمی در ارتباط با مسائل بهداشتی درمانی می تواند در افزایش سطح سواد سلامت افراد بسیار تاثیر گذار باشد.
 ارتباط سن و تحصیلات با  سواد سلامت
رئیس سلامت خانواده سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با اشاره به گام های برداشته شده از سوی این سازمان  می گوید: با توجه به اهمیت سواد سلامت، مطالعات ارزیابی سطح سلامت جامعه تحت پوشش بهداشت و درمان صنعت نفت در دستور کار قرار گرفته است تا با استفاده از داده های حاصل از آن بتوان برنامه ریزی های آموزشی، بهداشتی و درمانی مناسب را در زمان مقتضی انجام داد.  هاشمی اصل ادامه می دهد: بهبود بیماران و ارتقای کیفیت زندگی آنها، زمانی موثر خواهد بود که آنها دستورالعمل های درمانی را درک کرده باشند و به آن عمل کنند. درک این دستورالعمل ها هم به میزان سواد سلامت بیماران بستگی دارد. بنابراین، سواد سلامت،عاملی مهم در توانایی افراد برای مشارکت در فعالیت های مرتبط با سلامتی و تصمیم گیری های درمانی،همچنین توانایی آنها برای پیشگیری از بروز بیماری است.  رئیس سلامت خانواده سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با اشاره به اینکه سطح سواد افراد افزون بر سلامت خود بر سلامت دیگران(خانواده و جامعه بیرون از آن) نیز تأثیر گذار است، به نتایج یک مطالعه از پژوهشگر سلامت جامعه می پردازد و ادامه می دهد: مطالعات ا نجام شده در این حوزه از سوی همکاران نشان می دهد حدود 44 درصد از جمعیت مورد مطالعه در شهرهای ایران از سواد سلامت محدود برخوردارند و این موضوع با سن و تحصیل آنها ارتباط دارد. همچنین بین سواد سلامت و پیامدهای نادرست سلامت، رابطه ای وجود دارد؛ به عنوان مثال هر چه دانش در زمینه شرایط و موقعیت های بهداشتی کمتر باشد، استفاده از خدمات از پیگیری کننده نیز کمتر خواهد بود.
 ضرورت ارتقاى سواد سلامت در بیماران
رئیس سلامت خانواده سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت، سواد سلامت را به عنوان میزان توانایى و ظرفیت افراد براى کسب، درک و تفسیر اطلاعات اولیه مربوط به سلامت و خدمات مورد نیاز براى تصمیم گیرى مناسب درباره سلامت، تعریف می کند.  به گفته این متخصص پزشک خانواده، سواد سلامت تنها دربردارنده دانش نیست، بلکه شامل مجموعه اى از مهارت ها، توانمندی ها و ظرفیت ها براى به دست آوردن اطلاعات پزشکى، سلامت، تصمیم گیرى و کاربرد این اطلاعات است؛ بنابراین سواد سلامت عنصری مهم در توانایى افراد برای مشارکت در فعالیت های مرتبط با سلامتى و تصمیم گیری های درمانى، همچنین توانایى آنها برای پیشگیری از عوامل موثر بر سلامت است.  هاشمی اصل با بیان اینکه سطح سواد سلامت افراد افزون بر خود بر سلامت افراد جامعه نیز تأثیر مستقیم دارد، ادامه می دهد: نتایج به دست آمده از یک تحقیق میدانی نشان داده است که پایین بودن سطح سواد سلامت، به مراجعات مکرر غیرضروری به پزشک، افزایش مشکلات در زمینه مصرف داروها، همچنین طولانی تر شدن روند درمان و مدت اقامت بیماران در بیمارستان می شود و این موارد نیز به نوبه خود، افزایش هزینه ها و هدررفت بخشی از بودجه سلامت را در پی دارد؛ به همین دلیل، ارزیابى و ارتقاى سواد سلامت بیماران، از اولویت هاى اساسى برای تأمین کنندگان مراقبت های بهداشتی- درمانی و سیستم های سلامت است.
 نقش والدین در سلامت کودکان
هاشمی اصل در بخش دیگری از صحبت های خود به سواد سلامت در حوزه کودکان اشاره می کند و نقش والدین در این زمینه را بسیار مهم و حیاتی برمی شمارد.  وی در این زمینه نیز می گوید: تصمیم گیرنده اصلی برای سلامت کودکان و نوزادان، والدین او هستند؛ از این رو هر قدر سواد سلامت والدین کمتر باشد، به همان میزان سلامت کودکان آنها نیز بیشتر به خطر می افتد.  رئیس سلامت خانواده سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت ادامه می دهد: در روند درمانی کودکان، والدین پس از مراجعه به متخصص اطفال یا پزشک عمومی برای مداوای فرزند خود، دستورات دارویی یا تشخیصی را دریافت می کنند و کسانی هم که موظف به اجرای درست این دستورات است، والدین آنها هستند؛ بنابراین، اگر والدین از سواد سلامت کافی بی بهره باشند، این مهم می تواند صدمات جبران ناپذیری را به سلامت فرزند آنها وارد سازد.  هاشمی اصل همچنین با اشاره به تحقیقات انجام شده در زمینه سواد سلامت والدین برای کودکانشان می گوید: تحقیقات نشان داده است والدین با سطح سواد سلامت کم ، مهارت های ارتباطی کمی برای حفظ سلامت کودک خود دارند. برای این افراد مشکل است که جدول واکسیناسیون کودکان را به موقع اجرا کنند، چارت رشد کودکان و نوزادان را متوجه شوند، یا اینکه فرم های پزشکی را تکمیل کنند و توصیه های پزشکان را انجام دهند. وی با بیان اینکه سواد سلامت کم، مانعی اساسی در آموزش بیماران به ویژه بیماران مبتلا به بیماری های مزمن است، می افزاید: سواد سلامت با میزان بالا، میزان بیماری ها را در جامعه کاهش خواهد داد و می تواند از هزینه های درمان نیز بکاهد، به همین دلیل، گفته شده است که بین سواد سلامت و تبعات نادرست سلامت، همین طور بین سواد سلامت و پیامدهای مثبت سلامت، یک رابطه مستقیم وجود دارد.
 قدمت 40 ساله سواد سلامت
رئیس سلامت خانواده سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با بیان اینکه واژه سواد سلامت از سال 1970 میلادی مورد استفاده قرار گرفته است، به مقاله علی منتظری (استاد و پژوهشگر سلامت جامعه) و همکارانش اشاره می کند و می‎گوید: در این مقاله به هفت تعریف مختلف از سواد سلامت پرداخته و مورد ارزیابی قرار گرفته اند و در نهایت به این تعریف کلی رسیده اند که «سواد سلامت» از دو واژه مجزا تشکیل شده است که هر یک مفاهیم خاص خود را دارد.  هاشمی اصل ادامه می دهد: سواد سلامت عبارت است از مهارت های کافی پایه در خواندن و نوشتن برای قادر ساختن فرد به عمل کردن در موقعیت های روزانه به طور موثر.  به گفته او، بدیهی است که سواد سلامت وابسته به سطوح پایه سواد و پیشرفت شناختی است . افرادی با مهارت های توسعه نیافته در خواندن و نوشتن نه تنها در معرض آموزش های سنتی سلامت قرار دارند بلکه کمتر بر اساس اطلاعات دریافت شده عمل می کنند. بنابراین، بهترین تعریف برای سواد سلامت ظرفیت هر فرد برای کسب ، تفسیر و درک اطلاعات اولیه خدمات سلامت که برای تصمیم گیری متناسب، لازم است.  رئیس سلامت خانواده سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت با بیان اینکه در ایالات متحده به خصوص واژه، سلامت توصیف و شرحی است بر ارتباط بین سواد بیمار و توانایی اش در تطابق با رژیم های دارویی تجویز شده ، می گوید: براساس این تعریف، سواد سلامت کافی و کاربردی به معنای قادر بودن بیمار در به کار بردن مهارتهای سواد در موارد مرتبط با سلامت مثل نسخه های دارویی، کارت های ویزیت ، برچسب های دارویی و دستورات مربوط به مراقبت های خانگی است. تحقیقات انجام شده بر اساس این تعریف نشان داده است که سواد سلامت کم نمایانگر یک مانع اساسی در آموزش بیماران مبتلا به بیماری های مزمن است.
 تحقیقات محدود سواد سلامت
هاشمی اصل به برخی دیگر از پژوهش های انجام شده در حوزه سواد سلامت در سطح جهان و کشورمان می پردازد و می گوید: سواد سلامت از اهمیت بسزایی برخوردار است و غالب کشورها با آن روبه رو هستند؛ به گونه ای که در مطالعه پژوهشی انجام شده از سوی محققان در سال 2003، حدود 80 میلیون نفر در آمریکا از سواد سلامت پایینی برخوردار بودند، همچنین بنا بر مقاله ای دیگر، افراد باسواد سلامت پایین، میزان بستری شدن و مراجعه به اورژانس بالایی دارند و کمتر از خدمات پیشگیری استفاده می کنند.
او با بیان اینکه در ایران تاکنون تحقیقات محدودی در ارتباط با ارزیابی سواد سلامت بزرگسالان انجام شده است که شاخص ترین آن مقاله دکتر سید آرش طهرانی بنی هاشمی با عنوان «سواد سلامت در پنج استان کشور و عوامل موثر بر آن » است، ادامه می دهد: در این مقاله، سواد سلامت یک هزار و 86 نفر از افراد ۱۸ سال و بالاتر در پنج استان بوشهر، مازندران،کرمانشاه ، قزوین و تهران مورد بررسی قرار گرفت و نتایج این مطالعات نشان داد که 28.1 درصد از افراد مورد مطالعه سواد سلامت در حد کافی 15.3 درصد، سواد سلامتی مرزی و 56.6 درصد نیز در حد سواد سلامت ناکافی قرار داشتند.
پویش همگانی
رئیس سلامت خانواده سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت بر این نکته که مراقبت های اولیه بهداشتی، گامی به سوی پویش همگانی سلامت است، تاکید دارد و می گوید: افزایش سواد سلامت از مهم ترین راهکارهای اجتماعی شدن سلامت در جامعه به شمار می رود و بهره مندی از توان افراد جامعه، می تواند کمک موثری باشد در رشد وضعیت سلامت جامعه.
 
 
خبرنگار : سمیه راهپیما