نوجوانی یکی از سخت‌ترین مراحل زندگی برای والدین و نوجوانان به شمار می‌آید.
شناخت بهتر ویژگی‌های این دوره سنی، به والدین در مدیریت رفتارهای پرخطر، گذار موفقیت‌آمیز از نوجوانی و رسیدن به جوانی توام با آرامش و سلامت کمک می‌کند. در ادامه مروری خواهیم داشت بر مهم‌ترین ویژگی‌های نوجوانی:
1- تغییرات زیستی/جسمانی سریعی که منجر به تغییرات روانشناختی می‌شوند رشد سینه‌ها و اندام تناسلی، رشد موهای زائد، جوش و آکنه و شروع قاعدگی مهترین تغییرات جسمانی و زیستی در دختران هستند که آنها را سردرگم و نگران می‌کند. هم در دختران و هم در پسران، ترشح هورمون‌های فوق کلیوی و غدد جنسی همراه با ترشح غده هیپوفیز به تغییرات سریعی در اندازه و قدرت استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و سیستم اعصاب مرکزی منتهی می‌شود. همزمانی همه این تغییرات با هم، نوجوان را در انطباق و هماهنگی با این تغییرات دچار مشکل می‌کند. ممکن است از رویارویی با دیگران خجالت زده شوند و یا حتی از چنین موقعیت‌هایی فرار کنند. به خصوص قاعدگی در دختران و انزال شبانه در پسران، آنها را دچار اضطراب و احساس گناه می‌کند. هر نوجوانی برای سازگاری با این تغییرات به زمان و شرایط متفاوتی نیاز دارد.
2- حساسیت به ظاهر دختران و پسران نوجوان به شدت نسبت به ظاهر خود حساس هستند. از آنجایی که تغییرات سریع جسمانی، ظاهر نوجوان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، چگونه به نظر می‌رسم؟ تبدیل به یکی از سوالات اصلی نوجوان می‌شود و دست به هر کاری می‌زند که جذاب‌تر به نظر برسد. بعضی از نوجوانان ممکن است ساعت‌ها جلوی آینه بایستند تا بفهمند که چطور به نظر می‌رسند؛ علی‌الخصوص در چشم جنس مخالف.
برخی نیز با این تفکر که ظاهر خوبی ندارند از جمع فرار کرده و روز به روز اعتماد به نفسشان پایین‌تر می‌آید. وسواس بیش از اندازه نسبت به ظاهر در نوجوانی، می‌تواند به اختلال بدشکلی بدنی نیز تبدیل شود و پیامدهایی چون افسردگی، افت تحصیلی و ضعف در مهارت‌های اجتماعی را در پی داشته باشد.
3- تمایل به جنس مخالف تغییرات مربوط به غدد و هورمون‌های جنسی، منجر به تمایل شدید به جنس مخالف در نوجوانان می‌شود. اگر در این سن، نوجوانان نتوانند در رفتار با جنس مخالف به تعادل و هماهنگی دست یابند؛ احتمال دارد برای همیشه در برخورد با جنس مخالف، ناشیانه رفتار کرده و مشکلاتی را تجربه کنند. این تمایل به جنس مخالف با افزایش سن، بیشتر می‌شود اگر چه نوجوانان بزرگ‌تر قادر به سرکوبی و کنترل این کشش خواهند بود. باید توجه داشت این تمایل هم جسمانی و هم روانشناختی است.
والدین باید بدانند اگرچه خودارضایی تا حدودی در نوجوانی می‌تواند طبیعی باشد اما والدین باید مراقب هرگونه رفتار جنسی زودهنگام در نوجوانان باشند زیرا می‌تواند به احساس گناه شدید و اضطراب و حتی مسائل روانشناختی جدی‌تری منتهی شود.
4- تحول شناختی در نوجوانی تفکر منطقی و بزرگسالانه آغاز می‌شود. نوجوانان به تدریج قادر به درک روابط منطقی، تفکر انتزاعی، پیش‌بینی آینده و تفکر ترکیبی خواهند شد. اگر چه این توانایی‌ها در اواخر دوره نوجوانی به تکامل نهایی خواهند رسید. تصمیم‌گیری‌های عجولانه و عموما اشتباه نیز یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شناختی دوره نوجوانی به شمار می‌رود.
5- توجه به هویت شغلی بیشتر نوجوانان در مورد شغل آینده خود افکاری دارند و به مرور اهمیت یک شغل خوب در زندگی بزرگسالان را درک خواهند کرد. در کشورهایی که شرایط کاری و اقتصادی خوب نیست؛ نوجوانان سطح بالایی از اضطراب و پریشانی را تجربه می‌کنند که به بی انگیزگی تحصیلی و شغلی منتهی می‌شود.
6- ویژگی‌های هیجانی/عاطفی پژوهش‌ها نشان می‌دهند پرکاری تیروئید در بین نوجوانان شیوع بالایی دارد که به بی ثباتی هیجانی و فعالیت بیش از اندازه منجر می‌شود. این بی‌ثباتی هیجانی به کم صبری و عدم تحمل و در نتیجه تصمیم‌گیری عجولانه بدون در نظر گرفتن پیشایندها و پیامدها همراه است. بیشتر نوجوانان، دوره‌هایی از خشم و ناامیدی عمیق و گذرا را تجربه می‌کنند زیرا نوجوانی دوره عدم بلوغ و عدم رشد هیجانات در نظر گرفته می‌شود. از این رو شکست تحصیلی، دنبال نکردن علائق، تماشای مدام تلویزیون یا گوش دادن زیاد به آهنگ در نوجوانان می‌تواند طبیعی باشد.
به دلیل همین عدم رشد هیجانات، افکار و اعمال ناگهانی مربوط به خودکشی در نوجوانان دیده می‌شود و نیز، خلق متغیر –یک لحظه ناراحت و لحظه‌ای بعد خوشحال- از سوی بسیاری از والدین گزارش شده است. قشقرق‌ها و هیجانات طوفانی نوجوانان در زمره همین بی‌ثباتی هیجانی قرار دارند.
7- رویاپردازی نوجوانان اغلب مرزهای واقعیت را در رویا می‌شکنند و بسیاری از امیال و خواسته‌های خود را در تخیلات خویش برآورده می‌سازند. این رویاپردازی می‌تواند به قدرت تصمیم‌گیری وثبات هیجانی آنها در آینده کمک کند. از سویی دیگر، این رویاپردازی شدید می‌تواند به رویاهای روزانه، فرار از واقعیت، ساختن یک جهان فانتزی و حتی تبدیل شدن به یک هنرمند خلاق منجر شود.
8- پرستش قهرمان/قهرمانان در اغلب نوجوانان یک هنرمند یا فوتبالیست معروف، معلم یا یکی از آشنایان و بستگان را به عنوان یک فرد تاثیرگذار در ذهن خود می‌پرورانند و شروع به تقلید مستقیم یا غیرمستقیم از وی می‌کنند. در مواردی این منبع مورد ستایش، ممکن است عضو یک گروه خلافکار بوده و یا به طور کلی ویژگی‌های منفی داشته باشد که متاسفانه مورد تقلید نوجوان قرار می‌گیرد.
9- تفریحات نوجوانان به شدت علاقه به تفریح؛ به خصوص تفریح گروهی و با همسالان خود دارند و خانواده می‌بایست این نیاز نوجوان را با توجه به شرایط خانوادگی، کنترل و برآورده کنند.
تهیه و تنظیم: دکتر آسیه اناری روانشناس بالینی کودک و نوجوان