اکثر والدین و نوجوانان این دوران را دورانی دشوار ارزیابی می کنند. در این دوران والدین با فرزندان نوجوان خود و نوجوانان با والدین خود دچار چالش هایی در رفتار می شوند.
در راستای آشنایی خانواده صنعت نفت شمال شرق با بحران های این مرحله از زندگی، سلسله جلسات «نحوه رفتار با نوجوانان در سنین رشد 13 تا 18 سال» به همت بهداشت و درمان صنعت نفت شمال شرق در سالن اجتماعات شرکت پخش فرآورده های نفتی استان خراسان رضوی برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بهداشت و درمان صنعت نفت شمال شرق، دکتر عباس کشاورز از اساتید برجسته روانشناسی مشهد طی چهار جلسه به تشریح نکات مهم و کاربردی تربیت و نحوه رفتار با فرزندان در سنین نوجوانی پرداخت که گزیده ای از این جلسات را با هم مرور می کنیم:
والدین وظیفه دارند که در تعلیم و تربیت فرزندان خود به همه بخش های زندگی او توجه داشته باشند. ما باید بدانیم نیاز نوجوان 13 تا 18 ساله چیست. اگر می خواهیم در امر تربیت فرزندانمان قوی عمل کنیم
باید شیوه استفاده از دانش را بدانیم.
همه مکاتب تربیتی 4 بعد جسمانی، هوشی، آموزشی و اجتماعی را برای رشد انسان بیان می کنند.
بعد رشد جسمانی
والدین به این بعد بسیار توجه دارند حتی قبل از اینکه فرزند به دنیا بیاید اصول رشد جسمانی را رعایت می کنند و مراقب تغذیه فرزند خود هستند.
برخی والدین صبح تا شب به فکر بعد رشد جسمانی فرزندشان هستند، در حالی که این بعد بخش ناچیزی از شخصیت نوجوان محسوب می شود.
بعد رشد هوشی یا هوشمندی
یکی از مواردی که تا پایان عمربه آن نیاز داریم، بعد رشد هوشی است. نوجوان 13 تا 18 ساله ما چقدر هوشمند است و چقدر از هوشش استفاده می کند؟
هوشمندی یعنی چگونگی استفاده از هوش. در حال حاضر فرزندان ما خیلی باهوش هستند اما هوشمند زندگی نمی کنند. یک مساله ساده زندگی خود را نمی تواند حل کنند با کوچکترین مشکل احساس ضعف و ناکامی می کنند.
باید توجه داشته باشیم که ما باید با هوشمندیمان زندگی کنیم. اما هوشمند نیستیم چون از امکاناتی که امروز برای آسایش و آرامش و ارتباط در اختیار ما گذاشته اند، به بدترین روش بهره می بریم.
بعد رشد اجتماعی
هرچه فرزند به سن بالاتری می رسد قدرت ارتباط اجتماعی اش باید افزایش پیدا کند. مسیر رشد و تعالی ما از مسیر اجتماعی شدن اتفاق می افتد. چه طور ما می خواهیم فرزندمان رشد پیدا کند، آدم موفقی باشد اما برای اجتماعی شدنش هیچ تلاشی نمی کنیم.
یکی از نکات اجتماعی شدن مسوولیت پذیری است فرزند ما در سن نوجوانی کارهایش را خودش انجام می دهد؟ اتاقش را مرتب می کند؟ خودش درسش را می خواند؟ در خانواده مسوولیتی را به عهده گرفته است؟
اگر پاسخ ما به این سوالات منفی باشد یعنی ما برای نوجوانمان هیچ کاری نکرده ایم، حتی اگر او را به بهترین مدرسه فرستاده باشیم و بهترین امکانات را در اختیارش گذاشته باشیم.
مسوولیت پذیری آغاز اجتماعی شدن است. رشد کودک ما با مسوولیت پذیری به وجود می آید. یکی از بخش های اجتماعی شدن مسوولبت پذیری است.
جمله « تو فقط برو دَرست را بخوان و به هیچ کاری کارنداشته باش» بدترین جمله ای است که پدر یا مادری می توانند به فرزندشان بگویند. چون هر مسوولیتی جای خود را دارد.
سلام ، سخن نیکو، سرور و سرزندگی، سیماى وجود، سرنوشت طلایى، سازگارى اجتماعى و سپاسگزارى هفت سین طلایى موفقیت و رشد اجتماعى است.
سلام: یکى از عوامل بسیار مهم در موفقیت اجتماعى، سلام کردن است. سلام با شادابى، لبخند و پر انرژى، آغازى شکوهمند براى روابط اجتماعى است. کسانى که مى توانند ارتباط اجتماعى را با اجراى سلام خوب آغاز کنند، گام مهمى را در جهت رشد روابط اجتماعى خود برداشته اند.
سخن نیکو: یکى از مهارت هایى که در ارتباط و نفوذ اجتماعى مؤثر است، مهارت ارتباط کلامى است. سخن نیکو یعنى به کارگیرى واژه هاى مناسب ادبى و قابل درک، مکث لازم بین کلمات و استفاده از ادبیات توأم با احترام و نشاط.
سرور و سرزندگى: سرور و سرزندگى یعنى با نشاط، امیدوار و پر انرژى زندگى کردن. این شیوه زندگى، نشان دهنده نداشتن مشکل در زندگى نیست، بلکه نوعى مدیریت هوشمندانه زندگى است.
سیماى وجود: یکى دیگر از عوامل بسیار مؤثر در تقویت اجتماعى شدن و افزایش روابط اجتماعى، چگونگى حضور ما در محیط هاى اجتماعى است. حالات چهره و نوع پوشش در این بخش بسیار اهمیت دارد. داشتن چهره شاداب همراه با تبسم و ارتباط چشمى صحیح با مخاطب، جزو عوامل با اهمیت در ایجاد ارتباط اجتماعى مفید و مؤثر است.
سرنوشت طلایى: در همین لحظه با درایت، هوشیارى و با استفاده از توان مندى ها، آگاهى و تجربیات خود، اکنون زندگیت را به سوى تعالى و رشد حقیقى هدایت کن. امروز را آنچنان مدیریت کن و سرنوشتى بساز که در آینده به سرگذشت خویش افتخار کنى.
سازگارى اجتماعی: یعنى پذیرفتن اینکه دیگران داراى اندیشه، تفکر و احساس متفاوتى هستند و همه شرایط زندگى به میل من نخواهد بود. و همیشه افکار، عقاید و سلیقه هاى من مورد تأیید دیگران قرار نخواهد گرفت. من نیز بسیارى از تفکرات، سلیقه ها و احساسات دیگران را تأیید نمى کنم. این طبیعت زندگى اجتماعى است.
پذیرش دیگران و احترام گذاشتن به تفاوت ها و انعطاف پذیرى در مقابل موقعیت هاى متفاوت زندگى، هنر سازگارى اجتماعى است.
سپاسگزارى: یکى از نکات بسیار مهم در رشد اجتماعى، صفت سپاسگزارى و قدرشناسى است. انسانى که قدرشناس نباشد، قطعاً واکنش خوبى در رابطه با رفتارهاى محبت آمیز، کمک ها و یارى دیگران در زندگى نخواهد داشت. خود این موضوع موجب اختلال در رفتارهاى اجتماعى او مى گردد و افراد علاقه مند به انجام کارى براى او نخواهند بود.
اما فردى که نسبت به کارهایى که دیگران براى او انجام مى دهند، قدرشناس است؛ موجب مى شود تا دیگران انگیزه بیشترى براى ارتباط با او داشته باشند.
بعد رشد آموزشی
اگر علم امروز بر آموزش تاکید دارد، دین مبین اسلام 1400 سال پیش بر مساله آموختن تاکید داشته است. ما از زمان تولد تا پایان عمر به رشد آموزشی اعم از آموزش های کلاسیک و غیر کلاسیک نیاز داریم. انسان برای اینکه به رشد خوب و هوشمندی برسد نیاز به آموزش دارد.
فرزند ما وقتى در محیط آموزش رسمى قرار مى گیرد، داراى عنوان جدیدى به نام « دانش آموز» مى شود و نقش جدیدى را بر عهده گرفته است و باید بداند و بفهمد که هر نقشى در زندگى با وظایفى همراه است.
اما اگر نگرانى ها، جوش ها و دغدغه هاى درس، امتحان، تکالیف، جلد کتاب، تمیز بودن یونیفرم، دیر رفتن به مدرسه یا دیر رسیدن به سرویس مدرسه با والدین است، او هنوز نقش دانش آموزى را نپذیرفته است و به آن تعهدى ندارد. اگر این گونه باشد، او با بهترین نمره هاى تحصیلى، روزهاى خود را سپرى مى کند. اما این نمرات والدین است و باید به آنان آفرین گفت.
سه بعد الهی
بهترین کتاب تعلیم و تربیت دنیا که ما متاسفانه به آن بی توجه هستیم قرآن کریم است. قرآن کتاب تربیتی است برای تربیت انسان ها است تا ما یاد بگیریم در مسیری که داریم طی می کنیم به بهترین شکل عمل کنیم.
ما سه بعد دیگر رشد را که کمتر به آن توجه شده براساس این کتاب الهی بیان می کنیم.
بعد رشد عاطفی
فرزند شما در سن نوجوانی چقدر رشد عاطفی پیدا کرده است؟ رشد عاطفی باید در خانواده شکل بگیرد.
یکى از ابعاد رشد فرزند ما، رشد عاطفى اوست و باید مثل سایر خصوصیات و ویژگى ها، عواطف او نیز رشد یابد. براى این رشد، کودک نیاز به تغذیه هاى عاطفى دارد.
نوع گفتگوى ما با فرزندمان، عبارات، واژه ها، نوع نگاه، بوسیدن و در آغوش گرفتن فرزند همه جزو عوامل رشد عاطفى اوست.
اما مراقب باشید همان طور که غذاى زیادى، رشد جسمانى را مختل مى کند و حتى ممکن است بیمارى زا باشد، تغذیه هاى بى جا و بى مورد عاطفى نیز ممکن است نه تنها رشد عاطفى ایجاد نکند، بلکه بزرگترین اختلال و بیمارى عاطفى ( وابستگى ) را بوجود آورد.
بعد رشد اخلاقی
آیا صبر و گذشت را به فرزندمان یاد داده ایم؟ و آیا خود ما اهل گذشت هستیم که فرزندمان یاد بگیرد؟
یکى از نکات مهم، توجه به رشد اخلاقى فرزندان است. مهم ترین، با ارزش ترین و پر اهمیت ترین نکته در ایجاد و رشد موفقیت هاى اجتماعى اخلاق نیکو است. داشتن دانش، آگاهى، مهارت، ثروت، مدرک تحصیلى، جایگاه اجتماعى و ... تنها بسترى براى موفقیت اجتماعى است.
آنچه موقعیت هاى اجتماعى را به موفقیت اجتماعى، رشد و تعالى همه جانبه تبدیل مى کند، همراه بودن آن ها با اخلاق نیکو است.
یکى از نکات مهم براى آشنایى کودک با خصوصیات اخلاقى، واکنش هاى ما نسبت به رفتارهاى اخلاقى او است. مثلاً وقتى کودک حرف نامناسبى مى زند، باید واکنشى از سوى ما دریافت کند، تا متوجه نامناسب بودن رفتارش شود.
بى تفاوتى یا بى موقع عمل کردن نسبت به رفتارهاى کودک، ممکن است شناخت درستى از خوب یا بد بودن یک رفتار براى او ایجاد نکند. واکنش هاى ما به رفتارهاى کودک، مهم ترین بستر رشد اخلاقى او است.
بیش از آنکه به فکر تغذیه، پوشاک، مدرسه آنچنانى، کلاس هاى عنوان دار و تفریحات خاص فرزندمان باشیم، به رشد اخلاقى و عاطفى او باید توجه کنیم.
آنچه که او را در زندگى آینده به سوى موفقیت هدایت مى کند و آرامش آینده او را تأمین مى کند، رشد اخلاقى و عاطفى است.
بعد رشد اعتقادی
نوجوان ما چه نگاهی به خود و جهان خلقت و ذات مقدس خداوند دارد؟ چگونه با خدا ارتباط برقرار می کند؟
حس کنجکاوی برای شناختن ناشناخته ها در سن نوجوانی و حتی سالها قبل از آن در فرزندان ما بروز پیدا می کند. خانواده رشد اعتقادی را باید از سنین سه یا چهارسالگی در کودک خود به وجود بیاورد و پایه های محکمی برای بحث اعتقادی ایجاد کند. مطمئن باشید اگر در بعد اعتقادی فرزندامان را رشد بدهیم دیگر نیازی به تعلیم و تربیت کنترلی نداریم. یعنی بچه در بعد اعتقادی برای خود شانی قائل می شود که خودش اصلا وارد برخی از مسایل نمی شود.
به اعتقادات فرزندمان بها بدهیم و بگذاریم اعتقادات خوبی پیدا کنند. فرزندان ما باید احساس کنند که آنها هستند که به خدا نیاز دارند، باید بداند وقتی نماز می خوانند نیاز خودشان را برآورده می کنند و خداوند نیازی به نماز ما ندارد. فرزندان ما باید بدانند اگر درست عمل می کنند، مثلا راست می گویند، به خودشان خدمت می کنند.
ما به ارتباط با خداوند نیاز داریم و اگر عشق به معبود داشته باشیم برای عبادت شوق پیدا می کنیم. هیجانات فرزندمان را به سمت رشد اعتقادی سوق دهیم. وقتی رشد اعتقادی در فرزندان ما شکل بگیرد، برای خود شأن و منزلت قائل می شود و مسیر خود را پیدا می کند.
6بعد رشد باید در خدمت بعد رشد هفتم یعنی بعد رشد اعتقادی باشد. در مسیر حضرت حق اگر خودمان متحول شدیم آثارش را می بینیم و فرزندانمان آن حس خوب را از ما دریافت می کنند و ما بهترین الگوی تربیتی برای آنان هستیم.
ادامه دارد...
خبرنگار: منور میرشجاعان