متاسفانه با وجود پیشرفت علم پزشکی هنوز هم نوزادانی با بیماری های مادرزادی و نقص های جسمی و ذهنی متولد می شود. 30 تیر ماه به عنوان روز عقب ماندگی ذهنی نام گذاری شده است. به همین بهانه در این مطلب به معرفی عقب ماندگی ذهنی پرداخته و راه های پیشگیری از عقب ماندگی ذهنی را شرح داده ایم
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بهداشت و درمان صنعت نفت غرب کشور :کمتوانی ذهنی از لحاظ آماری به این صورت تعریف میشود عملکرد شناختی که بر اساس آزمون استاندارد هوش، معادل دو انحراف معیار زیر میانگین جمعیت عمومی باشد سن شروع کمتوانی ذهنی زیر ۱۸ سال است و منظور از مهارتهای انطباقی انجام کارهای است که در هر سن خاص بهطور معمول از فرد انتظار میرود.
مهترین عواملی که باعث شیوع عقب ماندگی ذهنی می شود .
- عوامل قبل از تولد: بیشتر شامل تأثیرات ژنتیک و تغییرات کروموزومی میشود. ضمن این که عفونتهای رحمی و ابتلای به بیماری سرخچه و توکسوپلاسموز (بیماری خطرناکی که از طریق گربه منتقل میشود) نیز در بروز عارضه نقش دارند. آنچه مسلم است بیشترین علل عقب ماندگی ذهنی همین عوامل قبل از تولد است که از نظر پیشگیری نیز اهمیت دارند، به ویژه عوامل کروموزومی مانند سندرم داون و عوامل عفونی مثل سرخچه و توکسوپلاسموز مادرزادی. در این بین عوامل حین تولد مثل زایمان مشکل و خونریزی جمجمه و اشکالات تنفسی حین زایمان و … نیز مؤثر میباشند.
- عوامل پس از تولد: شامل ضربات شدید به جمجه کودک (یرقان) سیانوز (سیاه شدن)، عفونتهای دوران نوزادی به همراه تب و تشنج، کمکاری تیروئید و … است که با مواظبت از کودک بخصوص قبل از سن چهارسالگی میتوان از بروز عقب ماندگی ذهنی تا حدی جلوگیری نمود.
- عوامل محیطی اجتماعی: تأثیرات محدودتری در بروز عقب ماندگی ذهنی دارند و شامل فقر، تغذیه، ناپایداری خانواده، وضعیت اقتصادی – اجتماعی بد و محرومیتهای فرهنگی و استرسهای مکرر و فوق تحمل در محیط زندگی کودک است.
تولد فرزندان در کدام فاصله سنی موجب عقبماندگی ذهنی کودک میشود؟
میتوان چنین فرض کرد که چنانچه پس از تولد طفل با فاصله کمتر از سه سال، کودک دیگری متولد شود، انحراف توجه از کودک به فرزند جدید و در نتیجه عدم دریافت تحریکات مناسب روانشناختی در سالهای اولیه عمر، منجر به وقوع عقبماندگی ذهنی متوسط میشود. به نظر میرسد این تحقیق اولین گزارش باشد که نشان میدهد فاصلهگذاری کمتر از 36 ماه میتواند منجر به شانس بیشتر وقوع عقبماندگی ذهنی در طفل شود، هر چند احتیاج به تحقیقات بیشتری است تا تاثیر این فاکتور به شکل مشروحتری مورد بررسی قرار گیرد.
رابطه فامیلی زوجین، عامل 30 درصد عقبماندگی ذهنی متوسط کودکان
همچنین بنابر یافتهها از آنجایی که بیش از 30 درصد عقب ماندگیهای ذهنی متوسط در اثر علل ژنتیکی ایجاد میشوند، وجود رابطههای فامیلی و سابقه وجود فرد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی در فامیل کودک میتواند مطرح باشد. در تحقیق حاضر مشاهده شده است که وجود یک فرد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی در بستگان درجه یک و دو میتواند تاثیر بسزایی در ابتلا داشته باشد.
تاثیر مصرف دخانیات در عقبماندگی ذهنی کودک
اگرچه شانس خطر مصرف مواد دخانی (قلیان و سیگار) در بروز عقبماندگی ذهنی کودک وجود دارد و محققان بسیاری نیز بر این رابطه نظر داشتهاند اما یافتههای تحقیق تاکید کرده است که درخصوص مصرف دخانیات در دوران بارداری چه به صورت سیگار و چه به صورت قلیان ، تفاوت معنیداری در موارد این تحقیق دیده نشده است. خوشبختانه مصرف سیگار در میان مادران مورد مطالعه اعم از مورد و شاهد بسیار کم بوده است که این مساله حاکی از آن است که در منطقه تحقیق (بندرعباس) مصرف قلیان رایج است نه سیگار، و قلیان نیز به صورت ذاتی نمیتوانند به فراوانی سیگار مورد استفاده قرار گیرد. در تحقیق حاضر رابطه معنیداری بین مصرف قلیان در دوران بارداری و عقب ماندگی ذهنی بچه پیدا نشد.
نقش اساسی سه سال اول زندگی والدین در شانس عقبماندگی ذهنی کودکان
وضعیت زندگی والدین در سه سال اول زندگی کودک که مورد بررسی این تحقیق بوده و حتی بعد از سه سال اول که این تحقیق به آن نپرداخته است، از دیگر عواملی است که در دو گروه عوامل فرهنگی، خانوادگی و اجتماعی موثر بر عقبماندگی ذهنی کودک مطرح است. به هر حال همانطور که انتظار میرود عدم رعایت آرامش در فضای خانوادگی منجر به بالا رفتن شانس عقب ماندگی ذهنی میشود.
تاثیر محل زندگی خانواده بر بروز عقبماندگی ذهنی کودک
از نظر تئوریک پارامترهای زیادی را میتوان در مورد تاثیر محل زندگی خانواده بر زمان تولد کودک و وقوع عقبماندگی ذهنی کودک برشمرد، از جمله دسترسی به امکانات زایمان و تولد بهداشتی، وجود تحریکات مناسب بعد از تولد، سطح تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی و اجتماعی، آلایندههای محیطی (مثل سرب) و ....
آیا زردی دوران نوزادی، باعث عقبماندگی ذهنی کودکان میشود؟
این تحقیق تاکید کرده است که تقریبا تمامی منابع موجود در زمینه عوامل عقبماندگی ذهنی کودکان، به نقش عوامل «پری ناتال» مانند زردی دوران نوزادی هشدار دادهاند، اما از نظر میزان ارتباط بین وقوع این عوامل و احتمال عقب ماندگی ذهنی یافتههای دقیقی در دست نیست.
تاثیر بسیار قوی صدمات مغزی در بروز عقبماندگی ذهنی کودکان
سابقه نیمه غرق شدگی و ابتلا به مننژیت، جزء صدمات مغزی بعد از تولد است که بر عملکرد آنها در بعد کلان تردیدی نیست. در تحقیق حاضر عملکرد بسیار قوی ولی از نظر آماری غیر معنیدار از غرق شدگی دیده شده است که در این زمینه کم بودن تعداد مشاهدات مهمترین دلیل وقوع این تناقضهاست.
57 درصد از علل عقب ماندگیهای ذهنی مربوط به دوره قبل از تولد
یک مطالعه توصیفی نسبتا مفصل نیز بر روی 700 کودک عقب مانده ذهنی 14-1 ساله نشان داد که 57 درصد از علل عقب ماندگیهای ذهنی مربوط به دوره قبل از تولد است.
طبق همین تحقیق، در مجموع مهمترین عوامل عقبماندگی ذهنی کودکان به ترتیب عبارتند از: بالا رفتن سن مادر به بیش از 35 سال، ازدواج فامیلی والدین و سابقه نقص ذهنی در خانواده.
تاثیر مصرف داروهای روانی و ضداستفراغ بر عقبماندگی ذهنی کودکان
در این تحقیق برای اولین بار در ایران در خصوص مصرف داروها و تاثیر آن بر بروز عقبماندگی ذهنی کودکان تحقیق شده که بیشترین دخالت را مربوط به مصرف داروهای روانی و ضد استفراغ گزارش کرده است. از دیگر عوامل قبل از تولد نیز از ضربههای وارده به شکم مادر در زمان حاملگی یاد شده است.
پسران بیش از دختران در معرض خطر ابتلا به عقبماندگی ذهنی هستند
در این تحقیق علل حین تولد، تاثیر کمی در ایجاد عقب ماندگی ذهنی کودکان داشتهاند. علل بعد از تولد پس از علل قبل از تولد، بیشترین سهم را در ایجاد عقب ماندگی ذهنی داشتهاند و از این میان این علل بیشترین تاثیر مربوط به تب و تشنج کودکان و پس از آن ضربههای وارده به سر کودک بوده است. همچنین طبق گزارش این تحقیق پسران بیشتر از دختران در معرض خطر ابتلا به عقب ماندگی ذهنی بودهاند
بهترین زمان و راه تشخیصعقب ماندگی
سندرم داون به عنوان شایع ترین اختلال ژنتیک شناخته می شود (با شیوع 1.5 مورد در هر 1000 زایمان که به تولد نوزاد زنده می انجامد). درصدی از جنین های مبتلا به سندرم داون پیش از زایمان مادران می میرند. با تستی به نام کوآد مارکر می توان در سه ماهه دوم بارداری به احتمال وجود سندرم داون (مونگولیسم) پی برد
زمان تشخیص سندرم داونبروز سندرم داون با سن مادر ارتباط مستقیم دارد، به طوری که خطر تولد نوزادان مبتلا به سندرم داون در مادران تا سن 30 سالگی تقریبا ثابت بوده و حدود یک در 1000 است و از آن پس به صورت تصاعدی افزایش می یابد به طوری که در سن 35 سالگی یک در 250 و در سن 40 سالگی یک در 75 می شود. بیش از 80 درصد سندروم داون در مادران زیر 35 سال دیده می شود.
زنانی که در بارداری های قبلی دارای فرزند مبتلا به سندرم داون بوده اند نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند. تاثیر عوامل دیگری همچون سن پدر، سابقه ابتلا در اقوام درجه دو و یا سه، تشعشعات محیطی و غیره هنوز به طور کامل به اثبات نرسیده است
تست کوآد مارکر بین هفته 14 تا 22 بارداری انجام می شود ولی بهترین زمان انجام آن هفته 15 بارداری است. احتمال وجود سندرم داون با انجام محاسبات آماری بر روی مقادیر به دست آمده از تست، سن مادر و موارد دیگر همچون وزن مادر، سابقه مصرف سیگار، دیابت، بارداری های دوقلو و ... محاسبه می شود. نرم افزارهای ویژه ای برای این منظور طراحی شده اند که خطر ابتلای جنین را به صورت عددی و همچنین منحنی های خاص نشان می دهند. یافته های سونوگرافی نیز به تعیین میزان خطر ابتلای جنین به سندرم داون کمک می کنند.
منبع : کتاب روانشناسی کودکان عقب مانده ذهنی وروش های آموزش آنها ، نویسنده مریم سیف نراقی
سلامت نیوز